اختلال فلج مغزی(CP) چیست؟
فلج مغزی نوعی بیماری نورولوژیک غیر پیشرونده ی سیستم حرکتی است که به علت آسیب به مغز نابالغ ایجاد میشود. در اثر صدمه به مغز نوزاد، مشکلاتی مثل ناتوانی ذهنی،کم شنوایی، نقایص بینایی، مشکلات درکی را در پی خواهد داشت.(1) آسیب مغزی شامل آسیب به مخ، مخچه و یا ساقه مغز میشود.(2) در نتیجه بر روی توانایی فرد برای کنترل عضلات اثر میگذارد. (3) علایم فلج مغزی در افراد، مختلف است. یک فرد دارای فلج مغزی شدید ممکن است نیاز به وسیله کمکی برای راه رفتن داشته باشد و یا یک فرد با فلج مغزی خفیف قادر به راه رفتن باشد اما به وسیله ای نیاز نداشته باشد. افراد دارای CP مشکلاتی در حرکت و پوسچر(وضعیت) دارند. (3) اختلالات حرکتی فلج مغزی معمولا با نقایص حسی(بینایی، شنوایی و سایر مدالیته های حسی)، درکی، شناختی و رفتاری ، صرع و مشکلات ثانویه اسکلتی عضلانی همراه هستند. مشکلات رفتاری میتواند شامل: اختلالات طیف اتیسم، اختلالات خواب، اختلالات خلق و خو، اختلال نقص توجه و بیش فعالی و اختلال اضطراب باشد. مشکل در ارتباط بیانی و درکی و تعامل اجتماعی نیز در این افراد دیده میشود (2)شیوع این اختلال 1.4-2.2 در هزار نفر گزارش شده است. (4)
انواع فلج مغزی:
فلج مغزی نوعی ناتوانی رشدی است. بیشتر متخصصان سه طبقه بندی عمده را برای اختلالات حرکتی میپذیرند: 1-اسپاستیسیتی، 2-دیسکینزی،3-آتاکسی. (1) رایج ترین نوع آن اسپاستیک است و 80 درصد افراد دارای فلج مغزی دارای این نوع هستند. این افراد دارای تن افزایش یافته ماهیچه ها هستند.یعنی ماهیچه های سفت دارند و حرکات آنها بدشکل است. افراد دارای دیسکینزی مشکلاتی در حرکت دست ها، بازوها، پاها و مشکلات نشستن و برخاستن دارند وحرکاتشان غیر قابل کنترل و آهسته است که گاهی بر صورت و زبان نیز تاثیر میگذارد و این افراد مشکلاتی در مکیدن، بلع و صحبت کردن دارند. افراد دارای آتاکسی دارای مشکل در تعادل و هماهنگی هستند و مشکلاتی هنگام راه رفتن دارند. همچنین در فعالیت هایی مثل نوشتن دچار مشکل هستند (3)
علت ها و ریسک فاکتورهای آن چه مواردی هستند؟
شایع ترین علت ها شامل: فقدان اکسیژن، نارس بودن، زردی، ضربه در بدو تولد و عفونت است.
علل فلج مغزی به دو دسته تقسیم میشوند:1- پری و پره ناتال (مربوط به آسیب مغزی در طول باردای و 28 روز بعد از تولد )2- بعد از تولد (آسیب مغزی بعد از 28 روز تا قبل سه سالگی)(4)
آسیب مغزی قبل از تولد ممکن است به دلایل زیر باشد: مهاجرت ناقص سلولهای عصبی به دلیل مواردی مثل: عفونت مادرزادی مثل سیتومگالوویروس، ایدز، مننژیت، توکسوپلاسموز، سرخجه، سموم، دارو ها و در معرض اشعه بودن،
نارس بودن و وزن پایین نوزاد همراه با سوء تغذیه مادرزادی، ضربات وارده به مادر، الکل و سوء مصرف دارو.
عوامل حین تولد نیز شامل: فشار زیاد به مغز حین زایمان، جریان خون ناقص به مغز جنین، تنفس ضعیف هستند.
آسیب مغزی پس از تولد نیز شامل: صدمات فیزیکی، عفونت، تنگی نفس، اختلالات مغزی-عروقی است.(1)
نشانه های فلج مغزی
علائم و نشانه ها ممکن است بسیار متفاوت باشند. مشکلات حرکتی و هماهنگی حرکات و عضلات در افراد فلج مغزی شامل موارد زیر است:
– تغییرات در سفتی و تون عضلات. عضلات یا خیلی سفت شده اند یا خیلی شل هستند.
– عضلات سفت با رفلکس های اغراق آمیز و بیش از حد ( اسپاسم )
– عضلات سفت با رفلکس های طبیعی و عادی ( سفتی و خشکی بدن )
– عدم تعادل کافی و کاهش هماهنگی عضلات ( آتاکسی )
– لرزش یا حرکات غیر ارادی آهسته، یا حرکات پیچشی
– تاخیر در رشد مهارت های حرکتی، مانند فشار بر روی بازو ها، نشستن یا سینه خیز رفتن
– برتری یک طرفه بدن، مانند استفاده همیشگی از یک دست برای انجام کار ها، یا کشیدن یکی از پاها حین سینه خیز رفتن
– مشکل در راه رفتن، مانند راه رفتن روی انگشتان پا، کشیدن پا ها حین راه رفتن، گام برداشتن با پا هایی که مانند قیچی و ضربدری حرکت می کنند، راه رفتن با پاهایی که بیش از حد باز هستند، یا راه رفتن به صورت نامتقارن و کج
– آبریزش از دهان که گاها زیاد است یا مشکلات بلع و غذا خوردن
– مشکلاتی در مکیدن، سینه گرفتن از مادر و یا غذا خوردن
– تاخیر در رشد و پیشرفت گفتار یا مشکلاتی در صحبت کردن و حرف زدن
– مشکلات و اختلالات یادگیری
– مشکلات در انجام حرکات ظریف، مانند بستن دکمه و بند کفش و یا قرار دادن و چیدن اجسام، نخ کردن مهره، جدا کردن اشیا ریز
– تشنج و صرع
فلج مغزی می تواند بر کل بدن فرد تاثیر بگذارد، یا ممکن است در ابتدا به یک اندام یا یک قسمت و یک طرف بدن محدود شود. آسیب مغزی که منجر به فلج مغزی شده است با گذشت زمان تغییر نمیکند و بنابراین اغلب با افزایش سن علائم بدتر نمی شوند
اما با رشد و بزرگتر شدن کودک، ممکن است بعضی از علائم کمتر یا بیشتر مشاهده و نشان داده شوند. همچنین کوتاهی در عضلات و خشکی و سفتی ماهیچه ها در صورت درمان نشدن می توانند بدتر شوند.
ناهنجاری های مغزی مرتبط با فلج مغزی ممکن است با سایر مشکلات عصبی همراه باشند مانند:
– مشکلات بینایی و شنوایی
– ناتوانی های ذهنی و هوش پایین
– تشنج و صرع
– احساس لمس شدن های غیر عادی یا احساس درد
– بیماری های دهانی
– مشکلات روانی و وضعیت بهداشت روان
– بی اختیاری ادرار و مشکلات دفع ادرار و مدفوع
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
این مهم است که چقدر سریع بتوانید اختلالات حرکتی یا تاخیر رشدی فرزندتان را تشخیص دهید. اگر شما در مورد دوره های از دست دادن هوشیاری نسبت به محیط اطراف، حرکات غیر طبیعی بدن، تون و قدرت عضلات غیر عادی، اختلال در هماهنگی عضلات و ناقرینگی، مشکلات در بلع غذا و مکیدن، مشکلات حرکات چشم و ناقرینه بودن، یا سایر مشکلات رشدی نگران هستید باید هر چه سریع تر به پزشگ گودگ خود یا متخصص اطفال مراجعه کنید.
برای دریافت مشاوره و برطرف کردن نگرانی خود با توانبخشی نورسای تماس بگیرید و حتما یک نوبت ارزیابی و یا غربالگری دریافت کنید.
نقش گفتاردرمانی در توانبخشی فلج مغزی ؟
کودکان دارای فلج مغزی معمولا دارای مشکلات گفتارو زبان و تولید ژست های ارتباطی هستند و یا به دلیل ناتوانی در کنترل عضلات گردن و صورت و سر، دارای مشکلات بلع هستند که به این علت ها به آسیب شناس گفتار و زبان ارجاع داده میشوند. مشکلات ارتباطی مربوط به فلج مغزی میتواند چند عاملی باشد که به دلیل مشکلات حرکتی، حسی، ذهنی آنها است. تقریبا 20 درصد از کودکان با تشخیص فلج مغزی دارای نقایص شدید ارتباطی هستند. این کودکان معمولا مشکلاتی در بیان نیاز ها و در اشتراک گذاشتن افکارشان با بقیه دارند.(5)
استراتژی های مختلفی برای درمان مشکلات ارتباطی این افراد استفاده میشود. هدف درمان گفتار و زبان میتواند شامل افزایش توانایی کودک برای ارتباط از طریق ژست و یا معرفی سیستم های جایگزین مکمل ارتباطی(AAC) مثل جدول نمادها باشد تا افراد را تا حد امکان از لحاظ ارتباطی و انجام فعالیت های روزمره مستقل سازد(5)
اهداف دیگر گفتاردرمانی در این اختلال شامل موارد زیر است:
بهبود زبان بیانی
ارتقای مهارت های مکالمه ای مثل پرسیدن سوال
تصحیح مکالمه
ارتقا مهارت شنیدن
بهبود زبان درکی
بهبود مهارت حرکتی دهانی
درمان میتواند به صورت مستقیم فردی یا گروهی صورت گیرد. همچنین بر اساس شرایط فرد میتواند به صورت غیر مستقیم از طریق آموزش خانواده به منظور افزایش فرصت های ارتباطی باشد.(5)
کاردرمانی فلج مغزی :
در انجام کاردرمانی کودکان فلج مغزی سعی می شود تا فرد مبتلا به cp با تمرینات هدفمند و علمی بتواند در مهارتهای حرکتی کوچک و بزرگ استقلال خود را داشته باشد.درمانگر به کودک فلج مغزی در استفاده کردن از لوازم اطراف خود کمک میکند. با تکنیک هایی که درمانگر انجام می دهد. کودک فلج مغزی در طول درمان در درست راه رفتن، نشستن،ایستادن و غذاخوردن به وضعیت نرمال تری میرسد.
مؤثرترین راهکاری که برای تواننخشی به مبتلایان فلج مغزی در نظر گرفته شده، روش‌های کاردرمانی است؛ این تکنیک‌ها باعث میشوند که علائم عصبی و جسمی این بیماری با گذشت زمان تشدید نشوند.
کاردرمانی فلج مغزی که معمولا به دو روش ذهنی و جسمی انجام میشود، میتواند عوارض این اختلال را کاهش دهد و باعث می‌گردد که فرد در سنین بالاتر نه تنها با عوارض شدیدتر رو به رو نباشد بلکه توان حرکتی و عصبی او افزایش می‌یابد.
فلج مغزی چالش های جسمی و شناختی را ارائه می دهد، که می تواند توانایی بیمار را در انجام فعالیت های روزمره مختل کند. کاردرمانی این محدودیت ها را هدف قرار داده و بیماران را قادر می سازد تا به طور کامل در زندگی روزمره شرکت کرده و به اهداف فردی برسند.
کاردرمانی برای هر سنی که از فلج مغزی رنج میبرد مفید است.از سنین پایین ، کاردرمانی به کودکان در جهت بازی و یادگیری کمک می کند. و همچنین به کودکان کمک می کند تا درگیر روابط اجتماعی شوند و در مدرسه شرکت کنند.
اهداف کاردرمانی کودکان فلج مغزی:
این روش درمان اثرات بسیاری بر بهبود وضعیت و سطح کیفی زندگی روزمره بیمار دارد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
1- بازیابی و افزایش حداکثری توانایی‌های بیمار
2- آموزش الگوی صحیح حرکتی
3- بالارفتن سطح توجه و تمرکز و بهبود حافظه
4- بهتر شدن پردازش حواس و یک‌پارچگی آنها
5- افزایش درک محیطی
6- بالارفتن قدرت عضلانی و جلوگیری از بدفرمی مفاصل
7- آموزش انجام عکس‌العمل‌های مناسب و حرکات تعادلی
8- ایجاد حس هویت و بالابردن اعتماد به نفس
9- آموزش مهارت های روزمره زندگی با استفاده از وسایل کمکی
10- تقویت یا ایجاد مهارت هایی مانند گردن گرفتن ، سینه خیز و چهار دست و پا راه رفتن و …
11- آموزش نحوه صحیح غذا خوردن ، لباس پوشیدن ، حمام کردن و …
12- کاهش میزان وابستگی به اطرافیان و افزایش استقلال در انجام امور روزمره
13- تقویت تعادل
1. neurology for the speech language [Available from: https://www.worldcat.org/title/neurology-for-the-speech-language-pathologist/oclc/154684995.
2. classification of cerebral palsy [Available from: https://scholar.google.com/scholar?q=the+definition+and+classification+of+cerebral+palsy&hl=en&as_sdt=0&as_vis=1&oi=scholart.
3. cp [Available from: https://www.cdc.gov/ncbddd/cp/index.html.
4. causes functional outcomes and healthcare utilization of people with cerebral palsy in singapore [Available from: https://scholar.google.com/scholar?hl=en&as_sdt=0%2C5&as_vis=1&q=causes+functional+outcomes+and+healthcare+utilization+of+people+with+cerebral+palsy+in+singapore&btnG=.
5. Firm evidence of the positive effects of SLT for children with cerebral palsy [Available from: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15106204/.
